Ale byk! Błędy w książkach – jak powstają i dlaczego są tak powszechne?

Jako redaktor wielokrotnie spotkałam się z problemem błędów w książkach. Choć mogłoby się wydawać, że w procesie wydawniczym – szczególnie przy współpracy z profesjonalistami – nie ma miejsca na pomyłki, rzeczywistość często okazuje się zupełnie inna. Dla wielu czytelników błędy w książkach mogą być irytujące, a dla autorów i wydawnictw stanowią potencjalne zagrożenie dla reputacji. Dlaczego więc pojawiają się one tak często i jakie są ich najczęstsze przyczyny?

Najczęstsze błędy w książkach

1. Błędy językowe i stylistyczne
   To najczęściej spotykany typ błędów w książkach. Obejmują one literówki, błędy gramatyczne, nieprawidłową interpunkcję, a także niefortunne sformułowania, które mogą zakłócać płynność tekstu. Nawet najlepsi autorzy popełniają błędy, a zadaniem redaktora jest ich wychwycenie i poprawienie. Jednak przy dużej objętości tekstu i presji czasu nawet doświadczone oko może przeoczyć niektóre drobiazgi.
2. Błędy merytoryczne
   Książki, szczególnie te popularnonaukowe, edukacyjne czy historyczne, mogą zawierać błędy merytoryczne. To poważny problem, gdyż wprowadzenie czytelnika w błąd może podważyć autorytet autora. Często zdarza się, że autor bazuje na przestarzałych informacjach lub dokonuje błędnych interpretacji faktów. W takim przypadku rola redaktora merytorycznego lub konsultanta jest kluczowa – to on powinien zweryfikować fakty, źródła i poprawność danych.
3. Błędy logiczne i niespójności fabularne
   W powieściach, szczególnie tych o bardziej skomplikowanej fabule, często pojawiają się niespójności. Może to być bohater, który w jednym rozdziale ma zielone oczy, a w kolejnym niebieskie, lub wydarzenia, które nie zgadzają się z wcześniejszymi opisami. Tego typu błędy wynikają zazwyczaj z rozbudowanej narracji i wielowątkowości historii, a zadaniem redaktora jest wychwycenie tych nieścisłości i zasugerowanie poprawek.
4. Błędy techniczne (skład i łamanie tekstu)
   Proces składania książki również może generować błędy. Mogą to być niewłaściwie podzielone wyrazy na końcach linii, nieprawidłowe formatowanie, brak odpowiednich odstępów między paragrafami czy błędnie rozmieszczone ilustracje. Tego typu pomyłki mogą wydawać się drobne, ale znacznie obniżają jakość odbioru książki i wrażenie estetyczne.
5. Literówki i braki w tekście
   Nawet w najbardziej dopracowanych książkach zdarzają się literówki – drobne pomyłki, które mogą wynikać z pośpiechu, niedokładności lub zwykłego przeoczenia. Choć literówki są z pozoru niewinne, to ich nadmiar potrafi skutecznie zepsuć czytelniczą przyjemność i profesjonalizm publikacji.

Dlaczego błędy w książkach są tak częste?

Błędy w książkach nie pojawiają się przypadkowo, istnieje wiele przyczyn ich występowania. Oto najważniejsze z nich:

1. Czas i presja wydawnicza
   Wydawnictwa często pracują pod presją czasu, zwłaszcza gdy planowane są premiery książek na konkretne daty. Im krótszy czas na przygotowanie publikacji, tym większe ryzyko, że pojawią się w niej błędy. Zdarza się, że książka przechodzi jedynie jedną korektę lub na przykład tylko redakcję, co może skutkować niedopracowanymi fragmentami. Presja czasu to także ogromny problem w gazetach codziennych, tygodnikach itp.
2. Objętość tekstu
   W przypadku długich powieści czy książek naukowych, objętość tekstu może być ogromna, a im dłuższy tekst, tym trudniej wyłapać każdy drobny błąd. Wielokrotne czytanie tego samego materiału prowadzi również do tzw. zmęczenia tekstem, co powoduje, że łatwo przeoczyć literówki czy drobne nieścisłości. „Duże” książki to publikacje często wielu autorów, co również sprzyja występowaniu błędów. Tutaj największym wyzwaniem jest skoordynowanie prac wielu ludzi. Co niestety często prowadzi do błędów. Szczególnie, gdy nad publikacją czuwa redaktor naukowy, spinający całość. Gdy jest z tych „problematycznych” – błąd jest murowany. Bo np. z autorami udaje się ustalić właściwe wersje, a redaktor naukowy w ostatnim momencie wprowadza zmiany, niestety zdarza się, że na niekorzyść publikacji (choć oczywiście intencje miał dobre).
3. Złożoność treści
   Książki o złożonej fabule, z wieloma wątkami i postaciami, są bardziej podatne na błędy logiczne i niespójności. W przypadku literatury faktu lub naukowej, szczególnie jeśli bazuje ona na wielu źródłach, może pojawić się problem z poprawnością merytoryczną. Jeśli autor nie zadba o spójność, a redaktor nie zweryfikuje tego dokładnie, błędy merytoryczne łatwo wkradną się do tekstu.
4. Ludzka omylność
   Nawet najlepszy redaktor i korektor są tylko ludźmi, a praca nad książką wymaga ogromnej koncentracji. Gdy tekst przechodzi przez kilka osób, w różnych fazach produkcji, zawsze istnieje ryzyko, że ktoś coś przeoczy.

Jak zapobiegać błędom w książkach?

Zapobieganie błędom w książkach to złożony proces, który wymaga ścisłej współpracy między autorem, redaktorem, korektorem i zespołem wydawniczym. Oto kilka kluczowych kroków, które mogą pomóc w minimalizowaniu błędów:

1. Dokładna redakcja i korekta
   To podstawa, która może uchronić książkę przed błędami językowymi, stylistycznymi oraz merytorycznymi. Ważne jest, aby tekst przechodził przez kilka etapów redakcji, w tym przez redakcję merytoryczną, stylistyczną i techniczną. Jeśli prowadzę publikację, to wybieram do współpracy tylko zaufane osoby, jeśli książka jest trudna, a autor wymagający. Musze mieć wtedy pewność, że osoba, która ze mną współpracuje jest dokładna, ma wiedzę i doświadczenie. Jeśli mam publikacje „łatwiejsze” wtedy testuję nowe osoby. Gdy pracowałam jako redaktor prowadzący nigdy nie urządzałam castingu, nie wysyłałam próbek tekstu do redakcji – jak wyłaniałam nowych redaktorów? O tym w innym wpisie 🙂
2. Czas na przemyślenie
   Wydawnictwa powinny dać sobie i autorowi odpowiednią ilość czasu na przygotowanie książki. Proces redakcyjny wymaga czasu i uwagi, a zbyt szybka produkcja książki często skutkuje pominięciem istotnych detali.
3. Zewnętrzna korekta
   Po napisaniu książki, dobrze jest dać ją do przeczytania osobie z zewnątrz – np. innemu redaktorowi, który nie był zaangażowany w proces tworzenia tekstu. Świeże spojrzenie pozwala wyłapać rzeczy, które mogły umknąć innym. Czyli lepiej nie praktykować schematu osoba X wykonuje redakcję i korektę, tylko schemat osoba X – redakcja, osoba Y – korekta I i korekta II, a najlepiej X – redakcja, Y – I korekta, Z – II korekta.
4. Techniczne narzędzia wspierające redakcję
   Warto korzystać z narzędzi wspomagających redakcję i korektę, takich jak programy do sprawdzania błędów językowych i gramatycznych, czy narzędzia antyplagiatowe, które mogą pomóc w wyłapaniu powielonych fragmentów lub błędnych sformułowań. Dobra znajomość Worda to naprawdę połowa sukcesu. A co z programami typu przecinek, ortograf itp.? To nie są narzędzia do zrobienia pełnej redakcji czy korekty, potrafią podpowiadać totalne bzdury, ale… Jeśli w książce nie było korekty, tylko np. sama redakcja to samo sczytanie przez prowadzącego może okazać się niewystarczające. Jeśli pracujecie w periodykach, wysypał wam się materiał jest 1 w nocy, a ty i grafik musicie zwolnić materiał do druku, korekta już dawno nie pracuje, to tak, wg mnie lepiej wrzucić taki tekst do takiego programu i uniknąć na okładce „świerze” zamiast „świeże”, „żrebak” zamiast „źrebak”. W sytuacjach podbramkowych korzystam ze wszystkiego co się da i może wspomóc moje zmęczone oczy. W pewnych sytuacjach naprawdę już się nic nie widzi. Fakt, że taki program nie wychwyci żarcików grafika i na paginie może zostać tekst „a tutaj to nic nie będzie, czyli dupa?”. 😉 Niemniej jednak ja jednak zalecam korzystanie ze wszystkich możliwych wspomagaczy w takich sytuacjach.

Przykłady błędów

To zdecydowanie wątek na oddzielny wpis, ale może kilka przykładów dla zobrazowania o czym mówimy.

Brak spacji, częsty błąd w książkach

Zbyt ciasny zapis

Brak indeksu dolnego lub górnego

Tzw. blok

Błąd typograficzny – półpauza przeniesiona do następnego wiersza

Niewłaściwy podział wyrazu

UWAGA! Nie przenosimy do następnego wiersza sylaby -li, która jest na końcu wyrazu, np. pisa- / li.

Literówki – najczęstsze błędy w książkach

Podsumowanie: błędy w książkach

Błędy w książkach są nieuniknione, ale można je minimalizować poprzez dokładną redakcję, cierpliwość i staranność. Jako redaktor wiem, jak wiele pracy wymaga dopracowanie każdego szczegółu, ale jednocześnie zdaję sobie sprawę, jak ogromne znaczenie mają te detale dla jakości całej publikacji. Czytelnicy zasługują na książki, które są dopracowane pod każdym względem, a autorzy i wydawnictwa powinni dbać o to, by ich publikacje reprezentowały najwyższy poziom.

Zobacz inne posty